داراب یکی از شهرهای استان فارس و مرکز شهرستان داراب است. داراب با دیرینگی چندهزارساله در جنوب شرقی استان فارس ایران واقع است. فاصله شهر داراب تا شیراز ۲۴۵ کیلومتر می‌باشد. داراب با شهرستان‌های نی‌ریز، فسا، استهبان، جهرم، زرین‌دشت و لارستان در استان فارس و حاجی‌آباد در استان هرمزگان هم‌مرز است. داراب با ۷۰٬۲۳۲ نفر جمعیت در سال ۱۳۹۵، هفتمین شهر پرجمعیت استان فارس و سومین شهر پرجمعیت جنوب استان است.[۶]
اقتصاد داراب بیشتر برپایهٔ کشاورزی است و سوغات آن معمولاً مرکبات به خصوص پرتقال و برگهٔ زردآلو است. داراب در مسیر ترانزیتی شیراز به بندرعباس واقع شده‌است و همین اصل آن را به شهری استراتژیکی تبدیل کرده‌است
تاریخچه
باستان‌شناسی
قدمت این منطقه که در گذشته آن را «دارابگرد» نیز خوانده‌اند، بر پایه پژوهش‌های باستان‌شناسی به هزارهٔ پنجم قبل از میلاد (عصرسفال نخودی و مقارن با تمدن سیلک ۲ کاشان) است. تپه هاوتل‌های باستانی مناطق مادوان (یا به محلی ماداوُن) و خسویه (یا به محلی خسو) ازجمله آثار زیستگاه‌های انسانی در دوران ماقبل تاریخ درناحیه دارابگرد هستند. بقایای شهرکهن دارابگرد که آثار آن در ۷ کیلومتری جنوب شهر کنونی داراب قراردارد، بر اساس شواهد موجود به اوایل دوران هخامنشیان می‌رسد.
نقطه عطف این سرزمین اما احتمالاً در آغاز کار ساسانیان باید جستجو کرد، آن هنگامی که اردشیر بابکان پس از «پیری» حاکم دوره اشکانیان بر این شهر تسلط می‌یابد و پس از آن است که وی سلسله ساسانیان را بنیان می‌نهد و از این جهت است که دارابگرد نخستین مقر حکومتی ساسانیان می‌توان خواند.
دارابگرد در عصر ساسانیان اهمیت فراوانی داشته‌است و بقایای آثار تاریخی آن دوره در این شهرستان هنوز موجود است. که از آن جمله می‌توان نقش شاپور، قلعه نوایگان (به محلی «نواگون») نام برد. همچنین ضرابخانه بزرگ دارابگرد را نیز می‌توان از آن دوره نام برد که در دوران اسلامی نیز فعال بوده‌است.
دارابگرد در منابع تاریخی
برمبنای روایات تاریخی و نوشته مورخین و نویسندگان متقدم مانند طبری، حمزه اصفهانی، یعقوبی، ثعالبی، بلعمی، ابن اثیر و… شهر دارابگرد توسط «دارا» ی بزرگ که در ادبیات پهلوی و اسلامی از وی به نام داریوش بزرگ یادشده، ایجاد می‌شود.
فردوسی شاعر بلندآوازه نیز در این باره می‌گوید:
| چو بگشاد داننده زآن آب‌بند | یکی شهر فرمود بس سودمند | |
| بفرمود کزهند وز رومیان | بیارند کارآزموده ردان | |
| چو دیوار شهر اندر آوردگرد | ورا نام کردند دارابگرد | |
| یکی آتش افروخت از تیغ کوه | پرستیدن آذر آمد گروه | |
| ز هرپیشه‌ای کارگر خواستند | همه شهر ازایشان بیاراستند |
دارابگرد پیش از اسلام
شهر قدیم دارابگرد در دوران هخامنشیان منطقه‌ای آبادان و پر رونق بوده‌است. ظاهراً این منطقه تحت حکومت آریارمنه قرار داشته‌است. در دوران سلوکیان و اشکانیان ولایت دارابگرد دارای حکومت نیمه مستقلی بوده که پادشاهان آن از حاکمان پارس اطاعت می‌کردند.
نام آخرین امیر دارابگرد در عصر اشکانیان پیری یا تیری بوده‌است و اردشیر بابکان سرسلسله ساسانیان در نزد وی پرورش می‌یابد و پیش از به سلطنت رسیدن بر این منطقه سلطه می‌یابد.
ورود اسلام
داربگرد در سال ۲۳ هجری توسط سپاهیان مسلمان فتح می‌شود و حکومت آن در اختیار سرداران عرب و سپس در کنترل خاندان شبانکاره قرار می‌گیرد. پس از ورود اسلام این شهر تا قرن پنجم هجری قمری، همواره آبادان بوده‌است.
سلجوقیان
در سدهٔ پنجم هجری و به دلیل تهاجم گسترده سلجوقیان دچارآسیب و ویرانی می‌شود و اهالی به ناحیه جدیدی در شرق شهر فعلی به نام تنگ رمبه کوچ می‌نمایند و پس از حمله مجدد سلاجقه به ناحیه جدید و تصرف قلعه مستحکم رمبه که با دسیسه سلاجقه صورت گرفت، اهالی به ناچار به محل فعلی داراب عزیمت می‌کنند.
حملهٔ مغولان
شهر فعلی نیز در دوران ایلخانان مغول و تیموریان مورد حمله قرار می‌گیرد و خسارات زیادی می‌بیند.
صفویان و زندیان
اما در عصر صفویه با توجه حکام وقت و قرارگرفتن اراضی این شهر تحت عنوان «اراضی خاصه» رو به آبادانی می‌گذارد و به نوشته منابع تاریخی این دوره یکی از پنج وزیرنشین فارس محسوب می‌شده‌است. این شهر تا دوران زندیه از ولایات مهم فارس بوده‌است.
صفویان و زندیان
اما در عصر صفویه با توجه حکام وقت و قرارگرفتن اراضی این شهر تحت عنوان «اراضی خاصه» رو به آبادانی می‌گذارد و به نوشته منابع تاریخی این دوره یکی از پنج وزیرنشین فارس محسوب می‌شده‌است. این شهر تا دوران زندیه از ولایات مهم فارس بوده‌است.
قاجار
درعصر قاجار شهر داراب به دلیل دارا بودن اراضی وسیع و حاصلخیز مورد توجه حکام ایالتی قرارمی گیرد با استقرار ایلات ترک و عرب در اطراف این شهر به صحنه منازعات و درگیری‌های حکومت و ایلات تبدیل می‌شود و از این رهگذر دچار صدمات جدی می‌گردد و از توسعه و پیشرفت بازمی‌ماند.
.(منبع :تاریخ مختصر داراب تالیف محمدباقرمهاجر1386)
جمعیت
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۷۰٬۲۳۲ نفر بوده‌است و بدین ترتیب داراب هفتمین شهر پرجمعیت استان فارس و سومین شهر پرجمعیت جنوب استان است
| جمعیت تاریخی | ||
|---|---|---|
| سال | جمعیت | ±% |
| ۱۳۳۵ | ۹٬۱۰۶ | — |
| ۱۳۴۵ | ۱۳٬۴۱۹ | ۴۷٫۴٪+ |
| ۱۳۵۵ | ۱۷٬۷۶۴ | ۳۲٫۴٪+ |
| ۱۳۶۵ | ۳۳٬۷۱۸ | ۸۹٫۸٪+ |
| ۱۳۷۰ | ۴۱٬۹۳۱ | ۲۴٫۴٪+ |
| ۱۳۷۵ | ۴۸٬۱۳۰ | ۱۴٫۸٪+ |
| ۱۳۸۵ | ۵۶٬۰۳۲ | ۱۶٫۴٪+ |
| ۱۳۹۰ | ۶۱٬۶۷۲ | ۱۰٫۱٪+ |
| ۱۳۹۵ | ۷۰٬۲۳۲ | ۱۳٫۹٪+ |
آب و هوا
بیشتر مناطق شهرستان داراب از نظر آب وهوایی گرمسیری است که بارش در آن بیشتر به صورت باران است و در طول سال از ۳۵۰ میلی‌متر تجاوز نمی‌کند. در قسمتی از داراب که به کوهستان مشهور می‌باشد آب و هوا حدوداً سرد و کوهستانی می‌باشد و در زمستان در بیشتر مناطق کوهستان برف می‌بارد. شغل بیشتر مردم درروستاها کشاورزی است.
مرکبات آن شهره شهرهای دیگر و حتی کشورهای حوزه خلیج فارس می‌باشد. البته محصولات باغی دیگر داراب نیز شهرت دارند مانند انار لایزنگان، خصوصاً انار اشکفتو لایزنگان که از شهرت بالایی برخوردار بوده و بیشتر به کشورها دیگر صادر می‌گردد.
گل محمدی منطقه کوهستان یا سرکوه، از جمله روستاهای نوایگان و لایزنگان نیز از کیفیت بسیار بالایی برخوردار است، و در سطح کشور هم از نظر میزان تولید وهم کیفیت محصول، به دلیل کشت دیم و ارگانیک بودن، بی‌نظیر است. دشت گل محمدی داراب، بزرگ‌ترین دشت دیم گل محمدی جهان است که بیش از یک چهارم گل محمدی جهان در آن قرار دارد
مکان‌های گردشگری
در این شهرستان بنای تاریخی دارابگرد مربوط به دوره هخامنشیان واقع است که هر ساله شمار زیادی از آن بازدید می‌کنند. دارابگرد بنای شهر قدیم داراب بوده‌است که به صورت دایره‌ای بزرگ بوده‌است و اکنون دیگر از آن بناها اثری نیست جز تلی از خاک و خندقی که به دور شهر کشیده بودند تا در مواقعی که شهر مورد حمله قرار می‌گرفت آن را پرآب نمایند تا دشمن نتواند از خندق و دیوار شهر که بعد از خندق قرار داشت و اکنون به صورت خاکریزی باقی‌مانده عبور نماید.
همچنین بقعه دحیه کلبی از اصحاب پیامبر اسلام و امامزاده پیرمراد در این شهرستان قرار دارد. از مناطق زیبای طبیعی می‌توان به منطقه رودبال مختلف سال به‌ویژه در فروردین ماه پذیرای جمع کثیری از مردم می‌باشد.
- تنگه رغز واقع در منطقه فسارود که دارای ۶۴ آبشار و بیش از ۱۰۰ حوضچه است که همواره و هرساله پذیرای بسیاری از مردم کشور و خارج از کشور است.
- آتشکده آذرخش (مشهور به مسجد سنگی) در فاصله هفت کیلومتری جنوب شرقی شهر داراب و در دامنه کوهی مشهور به کوه پهنا بنایی در دل کوه وجود دارد که در نزداهالی مشهور به مسجد سنگی می‌باشد
- این بنا که به اعتقاد برخی در ابتدا معبد مهر پرستان آریایی بوده در عصر ساسانیان (یا قبل از آن) تبدیل به آتشکده می‌شود؛ و در زمره آتشکده‌های مهم زردشتیان بوده‌است. پس از اسلام نیز برای این معبد در قسمت جلوی آن محرابی می‌سازند وآنرا به مسجد تبدیل می‌کنند.
- در کنار معبد قسمتی وجود دارد که مخصوص استراحت خادمان معبد بوده‌است.
- نقش شاپور در فاصله چهار کیلومتری جنوب شهر داراب و در دامنه جنوبی کوه پهنا نقش مهمی از دوران ساسانیان قرار دارد که در نزد اهالی به نقش رستم یا نقش شاهپور مشهور می‌باشد این نقش که در ارتفاع ۷ متری از سطح زمین نقر گردیده صحنه پیروزی پادشاه ساسانی بر سپاه روم را نشان می‌دهد مساحت نقش حدود ۶۳ متر مربع می‌باشد و در وسط آن تصویر پادشاه سوار بر اسب دیده می‌شود و در مقابل آن تصویر اسرای رومی با سرهای برهنه همراه با فرماندهانشان و یک کالسکه همراه با غنائم جنگی قرار دارد فرمانده سپاه روم از پادشاه ایران طلب عفو می‌نماید و پادشاه به علامت بخشش دست خود را بر سر وی قرار داده‌است.
- آتشکده آذرجوی یکی از آتشکده‌های عصر ساسانی، در فاصله ۱۰ کیلومتری غرب شهر قرار گرفته‌است این آتشکده که بنا به گفته مسعودی در مورج الذهب از مقدس‌ترین و مهم‌ترین آتشکده‌های زردشتیان محسوب می‌شده همانند اکثر آتشگاه‌های این دوره به سبک چهار تاقی با گنبد مدور و بر روی صفحه عظیمی بنا شده‌است.
- قصر آئینه (قصر دختر) (تنگ چک چک) که به آن قصر دختر هم می‌گویند در هشت کیلومتری روستای رستاق و در جنوب شرقی آن قرار دارد.
- برج شاه نشین یا قلعه طلوع شجراین قصر در جنوب روستای رستاق قرار دارد. بر قله کوهی در این محل آثار برج بزرگی دیده می‌شود که این برج به نام «شاه نشین» معروف است. در نزدیکی آن آثار آسیابی دیده می‌شود که با باد کار می‌کرده و اینک به «آسیاب بادی» شهرت دارد.
- آسیاب سنگی در قسمت شمالی مسجد سنگی یا آتشکده آذرخش دارابگرد آسیاب سنگی بزرگی قرار دارد که در دل کوه ساخته شده‌است این آسیاب دارای دو استوانه سنگی عظیم در بالای کوه‌است که از طریق آن‌ها آب مورد نیاز آسیاب تأمین می‌شده‌است.
- قصر کیامرث این قصر در نزدیکی روستای نصیر آباد فورگ (داراب) و در شرق داراب قرار دارد آثار ساختمان گلی و آجری در آنجا دیده می‌شود قصر کیامرث یا کیومرث توسط بهمن پسر اسفندیار، پسر لهراسب ساخته شده‌است آثار آن موجود و در جوار روستای شاهمرز فرگ قرار دارد. در کنار جاده آسفالته قدیم داراب به بندرعباس قرار دارد و کسانی که از داراب به بندر عباس مسافرت می‌کنند آن را می‌بینند. این قصر که از دور به شکل کوهی خودنمایی می‌کند در بین اهالی به کوه بهمنی مشهور است.
- لایزنگان روستای هدف گردش استان فارس و بزرگ‌ترین دشت گل محمدی دیم در ایران در این روستا قرار دارد و خشم علیا از مناطق تاریخی و دیدنی این روستا می‌باشد.
- روستای لایزنگان که به عنوان روستای نمونه گردشگری استان فارس انتخاب شده و تغییراتی در بافت روستا جهت هرچه بیشتر سنتی شدن روستا انجام داده‌اند که از جمله سنگ‌فرش کردن بیشتر کوچه‌ها به جای آسفالت می‌باشد. البته به جز خود روستا آبادی‌هایی که در کوه‌های اطراف روستا قرار دارد نیز از جمله مناطقی است که گردشگران زیادی را به خود جلب می‌کند.
چشمه گلابی
چشمه گلابی یکی از چشمه‌های پرآب استان فارس است که در شهرستان داراب و در ۱۷ کیلومتری شهر داراب قرار گرفته‌است. این نام گذاری جالب چشمه هم ناشی از شباهت ظاهری چشمه به میوه گلابی است. چشمه گلابی تنها چشمه موجود در منطقه فسارود نیست اما بدون شک یکی از پرآب‌ترین چشمه‌های منطقه است که دارای سه خروجی آب شیرین و زلال است.
امروزه چشمه گلابی یکی از مکان‌های گردشگری مهم در شهرستان داراب و استان فارس محسوب می‌شود.
جریان آب چشمه در منطقه و همچنین حجم بالای آب آن باعث شده‌است اطراف چشمه، بسیار سرسبز و زیبا شود و انبوه درختان و گیاهان علفی دور تا دور چشمه را فرا گرفته‌اند که چشم‌انداز بسیار زیبایی را ایجاد کرده‌است.
چشمه گلابی یکی از اصلی‌ترین تفرجگاه‌های شهرستان داراب است و همه روزه به خصوص در فصول گرم سال پذیرای خیل گردشگران و مسافرین است. آب و هوای کوهستانی و خنک منطقه و پوشش سرسبز آن سبب شده تا این منطقه به یکی از جذاب‌ترین مقاصد طبیعت گردی منطقه تبدیل شود.
سد رودبال
سد رودبال یکی از دو سد ساخته شده بر روی رودخانه رودبال در کیلومتر ۲۲ جاده داراب – استهبان در استان فارس واقع شده و کارایی آن تولید برق و تأمین آب شرب شهرستان داراب می‌باشد. (سد دوم که یک سد تنظیمی کوچک می‌باشد،
در کیلومتر ۱۲ جاده داراب – استهبان و در حوالی روستای رودبال ساخته شده‌است و کارایی آن تنظیم آب خروجی سد رودبال و ذخیره‌سازی آن با دبی خروجی کمتر می‌باشد) سد مخزنی رودبال فارس از نوع خاکی، سنگریزه‌ای با هستهٔ رسی است و ۸۳ متر ارتفاع دارد.
حجم سد رودبال ۸۲ میلیون متر مکعب است. طول تاج این سد ۴۸۵ متر است و قابلیت تنظیم ۱۰۴ میلیون متر مکعب آب را در سال دارد. از طرف شمال شهرستان‌های نی‌ریز و استهبان، از طرف غرب شهرستان فسا، از طرف جنوب شهرستان داراب شهرستان‌های مجاور این سد هستند. فاصله سد رودبال تا شهر داراب ۲۲ کیلومتر، و تا استهبان ۵۷ کیلومتر می‌باشد.
آبشارهای تنگه رغز داراب
مقالهٔ اصلی: تنگ رغز
در موقعیت جغرافیایی E5417 N۲۸۵۳ در استان فارس واقع است. تنگه رغز در ۳۰ کیلومتری شهرستان داراب و در جنوب استان فارس قرار دارد. این تنگه که از دو طرف با دیواره‌هایی بلند محصور شده‌است. به دلیل وجود چشمه‌های فراوان در این دره ۶۴ آبشار جاری شده که از این تعداد ۱۲ آبشار نیازمند فرود با طناب است. ارتفاع فرودها حداقل ۶ تاحداکثر ۶۵ متر و مابقی آبشارها با پرش در آب قابل گذر است. حوضچه‌های زیر آبشارها حداقل ۶ و حداکثر ۲۰ متر عمق دارند.
دره رغز به طول تقریبی ۴ کیلومتر در امتداد شمال به جنوب از سرچشمه رغز تا دره جنوب ۶۰ آبشار و حوضچه طبیعی را در خود جای داده‌است که تنها ۱۴ آبشار و آبگیر دره جنوبی مورد توجه عموم مردم و کوهنوردان بوده‌است و با رسیدن به آخرین آبشار دره جنوبی به ارتفاع ۳۵ متر دره جنوبی به بن‌بست می‌رسد.
منطقه سرچشمه رغز نیز که از مسیر دیگری پیمایش می‌گردد، جنگلی زیباست که محل آغاز آب رغز است رسیدن به این منطقه نیز با ۳ ساعت کوهپیمایی امکان‌پذیر است. آب رغز که از این منطقه آغاز می‌گردد با ایجاد حوضچه‌ها و آبشارهای طبیعی تا دره جنوبی امتداد و نهایتاً در آبگیرهای انتهایی به زمین بازمی‌گردد. از منطقه سرچشمه نیز بدون وسایل فنی امکان بازدید از چندین حوضچه و آبشار مسیر است و نهایتاً با رسیدن به آبشار بلندی به طول ۲۳ متر کوهپیمایان متوقف می‌شوند در حد واسط منطقه سرچشمه و دره جنوبی رغز ده‌ها آبشار و آبگیرهای زیبا و طبیعت بکر تنها با استفاده از وسایل فنی امکان پیمایش می‌یابد.
آبشارهای این تنگه عبارتند از: آبشار نگین به ارتفاع ۱۶ متر، عمق آب ۸ متر و طول حوضچه ۴۱ متر، آبشار بوم رنگ به ارتفاع ۷ متر، عمق آب ۸ متر و طول حوضچه ۳۱ متر، آبشار مسعود به ارتفاع ۸ متر، عمق آب ۱۲ متر و طول حوضچه ۱۵ متر، آبشار گلاب حوضچه به ارتفاع ۱۱ متر، عمق آب ۷ متر و طول حوضچه ۱۲ متر، آبشار فتح به ارتفاع ۸ متر، عمق آب ۱/۵ متر و طول حوضچه ۶ متر، آبشار حکمت به ارتفاع ۱۱ متر، عمق آب ۱۵ متر و طول حوضچه ۳۲ متر، آبشار کبوتر به ارتفاع ۲۵ متر، عمق آب ۲۰ متر و طول حوضچه ۶ متر،
آبشار جام به ارتفاع ۹ متر، عمق آب ۶ متر و طول حوضچه ۳۶ متر، آبشار دماغه (فراز) به ارتفاع ۱۲ متر، عمق آب ۲ متر و طول حوضچه ۴ متر، آبشار آذرخش به ارتفاع ۶۵ متر، عمق آب ۶ متر و طول حوضچه ۱۱ متر، آبشار یادگار به ارتفاع ۴ متر، عمق آب ۸ متر و طول حوضچه ۱۱ متر، آبشار وداع به ارتفاع۳۸ متر، عمق آب ۱۰ متر و طول حوضچه ۷ متر 10
دره رغز یکی از دره‌های فنی است و برای پیمایش دره می‌بایست تجهیزات فنی داشته باشید. همچنین برای پیمایش دره لازم است یک لیدر کاربلد یا یک راهنمای محلی به همراه داشته باشید. پیمایش دره رغز تقریباً یک روز طول می‌کشد. بهترین موقع از سال برای پیمایش دره رغز از اول فروردین تا اواخر مهرماه می‌باشد.
اقتصاد
مردم علاوه بر کشت محصولاتی مانند گندم، جو، بنشن و پنبه، انگور و بادام به باغداری نیز اشتغال دارند. فراورده‌های باغی آن نیز پرتقال، لیمو، نارنگی، گل محمدی. انجیر نوایگان و مروارید، انگور، انار و خرماست. فرش‌بافی، با طرح کاشان، نیز در داراب رواج دارد. بافت فرش بیشتر در روستاهای نوایگان و تنگ طه انجام می‌گیرد و اعضای شرکت فرش نیز بیشتر از این روستاها می‌باشند. از نظر صنعت متأسفانه این شهرستان چندان پیشرفتی نداشته‌است و در این شهرستان دو کارخانه مهم یکی کارخانه سیمان و دیگر تولید لوله پلی اتیلن وجود دارد.
ره آوردها
- غذای محلی واصیل دارابی به نام (پلوترش) که دارابیان اصیل ان را با دست می‌خورند.
فرهنگ
مردم داراب از دیرباز در حوزه‌های فرهنگی فعال بوده‌اند. هم‌اکنون در این شهر تعداد قابل توجه‌ای از انجمن‌های فرهنگی فعال می‌باشند. از جملهٔ این انجمن‌ها ” انجمن ادبیات داستانی شهرزاد” و ” انجمن شعر باران ” را می‌توان نام برد. انجمن ادبیات داستانی شهرزاد در تاریخ ۱۳۹۷/۵/۳ با شماره شناسهٔ ۳۹۷۱۱۹۵ ثبت کشوری گردیده‌است.
روز داراب
پنجم فروردین ماه از دیرباز برای مردم داراب روزی شاخص و متفاوت بود است به طوری که این روز را روزی برای این شهر نامیده‌اند. برپایی جشن بزرگ روز داراب با اجرای برنامه‌های متنوع و متناسب با آداب بومی محلی از دیگر شاخصه‌های این روز است که هرساله برگزار می‌شود. مدتی است که ثبت ملی روز دارابگرد در محوریت حوزه میراث فرهنگی داراب قرار گرفته و پیگیری‌های لازم در این زمینه ادامه دارد.
دانشگاه‌ها و مراکز علمی
